ضرر ناپایدار (Impermanent Loss – IL) چیست؟
یکی از مفاهیم کلیدی و پیچیده در دنیای تأمین نقدینگی (Liquidity Provision) در صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) است که می‌تواند سودآوری شما را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این پدیده زمانی رخ میدهد که قیمت داراییهای شما پس از ورود به استخر نقدینگی، نسبت به زمان ورود تغییر کند. این تغییر می‌تواند به صورت افزایش یا کاهش باشد، اما در هر صورت، ارزش دلاری داراییهای شما در مقایسه با حالتی که آنها را در کیف پول خود نگه میداشتید، متفاوت خواهد بود.
خلاصه سریع – اگر زمان کمی دارید!
اگر سوال شما این است که Impermanent Loss چیست؟ باید بگوییم این اصطلاح به معنای کاهش ارزش دلاری داراییهای شما در یک استخر نقدینگی است، در مقایسه با حالتی که آن داراییها را در کیف پول خود نگه میداشتید. این ضرر زمانی رخ میدهد که قیمت توکن‌های موجود در استخر نقدینگی، نسبت به زمان ورود اولیه، تغییر کند.
استخر نقدینگی و AMM به زبان ساده
استخر نقدینگی را مانند یک صندوق مشترک تصور کنید که کاربران داراییهای خود را به آن اضافه می‌کنند تا برای خرید و فروش در دسترس باشند.
بازارساز خودکار (AMM) یا پروتکل‌های هوشمند، با استفاده از فرمول‌های ریاضی، قیمت این داراییها را در استخر به صورت خودکار تنظیم می‌کنند.
تعریف ضرر ناپایدار؛ وقتی هولد کردن سودآورتر از LP بودن میشود!
ضرر ناپایدار (Impermanent Loss – IL) زمانی اتفاق میافتد که ارزش داراییهای شما در یک استخر نقدینگی، کمتر از ارزشی باشد که اگر آنها را در کیف پول خود نگه میداشتید. در واقع، حتی با کسب کارمزد، ممکن است در نهایت پول کمتری نسبت به حالت هولد کردن داراییها داشته باشید.
ضرر ناپایدار چگونه رخ میدهد؟
ضرر ناپایدار نتیجه تعامل پیچیده بین نسبت قیمت داراییها در یک استخر نقدینگی و فعالیت معاملهگران آربیتراژ است.
*نقش نسبت قیمت و فرمول xy=k**
استخرهای نقدینگی در صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) معمولاً بر اساس یک فرمول ریاضی ثابت x*y=k عمل می‌کنند. در این فرمول:
- X و Y نشان‌دهنده مقادیر دو توکن مختلف در استخر هستند.
- K یک ثابت است که باید همیشه ثابت بماند.
این فرمول تضمین می‌کند که حاصل ضرب مقادیر دو توکن همیشه ثابت می‌ماند. وقتی شما داراییهای خود را به استخر واریز میکنید، با یک نسبت خاص این کار را انجام می‌دهید. اگر قیمت یکی از توکن‌ها در بازار خارج از استخر تغییر کند، نسبت x به y در داخل استخر باید تنظیم شود تا فرمول x*y=k همچنان برقرار باشد.
آربیتراژکنندگان و تعدیل قیمت
آربیتراژکنندگان بازیگران کلیدی در رخ دادن ضرر ناپایدار هستند. آنها سود خود را از اختلاف قیمت داراییها در بازارهای مختلف به دست می‌آورند.
مثلاً:
- اگر قیمت ETH در استخر نقدینگی Uniswap کمتر از قیمت آن در صرافی Binance باشد، آربیتراژکنندگان ETH ارزان‌تر را از استخر Uniswap خریداری می‌کنند.
- با خرید ETH از استخر، مقدار ETH در استخر کاهش و مقدار USDT افزایش می‌یابد. طبق فرمول x*y=k، این کاهش ETH باعث افزایش خودکار قیمت ETH در داخل استخر میشود تا تعادل برقرار شود.
- آربیتراژکنندگان ETH خریداری‌شده را در صرافی Binance با قیمت بالاتر می‌فروشند و سود می‌برند.
مثال عددی گام‌به‌گام (ETH/DAI)
بیایید با یک مثال عددی، نحوه رخ دادن ضرر ناپایدار را در یک استخر نقدینگی ETH/DAI بررسی کنیم.
فرض کنید:
- قیمت ETH: 1 ETH = 2000 DAI
- شما دارای ۱۰ ETH و ۲۰,۰۰۰ DAI هستید.
- ارزش کل داراییهای شما:
(۱۰ ETH × ۲۰۰۰ DAI/ETH) + 20,000 DAI = 20,000 DAI + 20,000 DAI = 40,000 DAI
اگر این داراییها را به استخر نقدینگی اضافه کنید و قیمت ETH تغییر کند، ارزش داراییهای شما در استخر نسبت به حالت هولد کردن متفاوت خواهد بود.
عوامل مؤثر بر شدت IL
شدت ضرر ناپایدار تنها به یک عامل بستگی ندارد، بلکه ترکیبی از چندین عامل است که در ادامه به توضیح آنها میپردازیم:
نوسانات دارایی (Asset Volatility)
نوسانات دارایی، اصلی‌ترین عامل در شدت IL است. هرچه قیمت یکی از داراییهای موجود در استخر نسبت به دارایی دیگر بیشتر تغییر کند، ضرر ناپایدار نیز شدیدتر خواهد بود.
حجم معاملات و کارمزد دریافتی (Trading Volume & Fees Received)
حجم معاملات در استخر نقدینگی و کارمزدهایی که از آن دریافت میکنید، نقش مهمی در جبران IL دارند. اگر حجم معاملات در استخر بالا باشد، کارمزدهای جمع‌آوری‌شده میتوانند به اندازه‌ای زیاد باشند که حتی ضرر ناپایدار را پوشش داده و شما را سودآور کنند.
نوع استخر (استیبل کوین vs پرریسک)
نوع استخری که انتخاب میکنید، تأثیر مستقیم بر میزان IL دارد. استخرهای استیبل کوین یا کم‌ریسک معمولاً شامل جفتارزهایی هستند که هر دو دارایی آنها استیبل کوین است (مثل USDT/DAI).
استخرهای پرریسک یا نوسان‌پذیر شامل جفتارزهایی با نوسان قیمتی بالا (مثل ETH/USDT یا ETH/BTC) هستند. این نوع استخرها بیشترین پتانسیل برای IL را دارند، زیرا نوسانات شدید قیمتی باعث تغییر مداوم نسبت داراییها در استخر میشود.
آیا کارمزدها میتوانند زیان را جبران کنند؟
بله، کارمزدهای معاملاتی که به عنوان تأمینکننده نقدینگی دریافت میکنید، میتوانند ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) را جبران کنند. اگر حجم معاملات در استخر نقدینگی شما به اندازه کافی بالا باشد، سود حاصل از این کارمزدها می‌تواند از ضرر ناشی از نوسانات قیمت پیشی بگیرد.
راههای کاهش یا جلوگیری از ضرر ناپایدار
در ادامه به راههای کاهش ضرر ناپایدار میپردازیم:
انتخاب جفتارزهای با نوسان پایین
یکی از مؤثرترین راهها برای کاهش IL، انتخاب جفتارزهایی با نوسان قیمتی پایین است. هرچه نوسان بین دو دارایی در استخر کمتر باشد، احتمال انحراف قیمت و در نتیجه، وقوع IL نیز کمتر خواهد بود.
استفاده از استخرهای متمرکز بر استیبل‌کوین
استخرهای نقدینگی که شامل دو یا چند استیبل‌کوین (مثل USDT/DAI/USDC) هستند، تقریباً در معرض IL قرار نمی‌گیرند.
بررسی Fee-to-IL Ratio قبل از ورود
پیش از ورود سرمایه، تنها به نرخ بازدهی (APR/APY) نگاه نکنید. مهم است که نسبت کارمزدهای احتمالی به ضرر ناپایدار (Fee-to-IL Ratio) را نیز در نظر بگیرید.
شروع با مبلغ کم و مدیریت ریسک
همیشه توصیه میشود که با مبلغی کوچک شروع کنید و پس از آشنایی کامل با عملکرد استخر و درک ریسک‌های آن، سرمایه خود را افزایش دهید.
ضرر ناپایدار در برابر سایر ریسک‌های دیفای
درک تفاوت ضرر ناپایدار با سایر خطرات در بحث ضرر ناپایدار چیست از مواردی قابل بحث است. در ادامه به توضیح این موارد میپردازیم:
باگ قرارداد هوشمند و هک
باگ قرارداد هوشمند و حملات هک، ریسک‌های بسیار جدی‌تر و مخرب‌تری از Impermanent Loss هستند.
ریسک نقدشوندگی پایین
ریسک نقدشوندگی پایین به این معناست که ممکن است نتوانید داراییهای خود را به راحتی و بدون تأثیر بر قیمت، در هر زمانی بفروشید یا از استخر نقدینگی خارج کنید.
ابزارها و ماشین‌حساب‌های آنلاین برای تخمین IL
برای پاسخ به ضرر ناپایدار چیست، درک تخمین ضرر ناپایدار (Impermanent Loss – IL) ضروری است. ابزارها و ماشین‌حساب‌های آنلاین متعددی وجود دارد که در این مسیر به شما کمک می‌کنند.
چکلیست تصمیمگیری قبل از LP شدن
قبل از این که داراییهای خود را به یک استخر نقدینگی (Liquidity Pool) واریز کنید و تبدیل به تأمینکننده نقدینگی (LP) شوید، لازم است یک ارزیابی جامع انجام دهید.
- درک کامل ضرر ناپایدار (Impermanent Loss – IL)
- ارزیابی جفت ارز و استخر نقدینگی
- بررسی امنیت پروتکل
- ملاحظات فنی و کاربری
- مدیریت ریسک شخصی
پرسش‌های متداول کاربران (FAQ)
-
آیا ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) همیشه اتفاق میافتد؟
خیر، ضرر ناپایدار تنها زمانی رخ میدهد که نسبت قیمت داراییهای شما در استخر نقدینگی، نسبت به زمان ورود اولیه، تغییر کند. -
آیا می‌توانم بدون ضرر ناپایدار از استخر خارج شوم؟
بله، اگر نسبت قیمت داراییها در زمان برداشت به نسبت اولیه ورود بازگردد، ضرر ناپایدار از بین می‌رود. -
آیا استخرهای استیبل‌کوین هم ضرر ناپایدار دارند؟
خیر، استخرهای متشکل از استیبل‌کوین‌ها به دلیل نوسانات قیمتی بسیار ناچیز بین آنها، عملاً ضرر ناپایدار ندارند.
جمع‌بندی و توصیه نهایی: چه زمانی LP شویم و چه زمانی هولد کنیم؟
در این بخش دانستیم ضرر ناپایدار چیست و چه مزایایی دارد. LP شدن برای کسب سود فعال و جبران احتمالی ضرر ناپایدار با کارمزدهای مناسب است، در حالی که هولد کردن گزینه‌ای ساده‌تر با ریسک کمتر برای کسانی است که نگران نوسانات شدید قیمت و پیچیدگی‌های دیفای هستند.
توصیه نهایی:
- اگر به دنبال درآمد غیرفعال هستید و با ریسک‌های بازار آشنا هستید، استخرهای نقدینگی گزینه مناسبی هستند.
- اگر ترجیح می‌دهید سرمایه‌گذاری کم‌ریسک‌تری داشته باشید، هولد کردن داراییها در کیف پول شخصی انتخاب بهتری است.
با مدیریت صحیح و آگاهی از مکانیزم‌های دیفای، می‌توانید از فرصت‌های موجود در استخرهای نقدینگی بهره‌مند شوید.
