آیا سهم ماینرهای ایرانی از بازار ماینینگ جهانی کاهش خواهد یافت؟ نادیده گرفتن امنیت سایبری توسط صرافی‌ها به نشت داده‌های کاربران منجر شده است
صنعت ماینیگ در ایران از زمان شکلگیری با استقبال زیادی از طرف فعالان این حوزه مواجه شده است. اما جدای از مشکلاتی مانند عمل نشدن به مصوبات این صنعت از طرف برخی نهادهای دولتی که امروزه به نظر می‌رسد منجر به واگذاری قدرت تصمیم‌گیری در شبکه بیتکوین شده، سهم ماینینگ ایران در کل شبکه بیتکوین قابل توجه است. با افزایش فشارهای نظارتی جهانی در حوزه رمزارزها و اقدامات استخرهای استخراج در جهت سانسور تراکنشها، زنگ خطری برای فعالان این حوزه به صدا درآمده است. فعالان معتقدند ماینرهای ایرانی سهمی ۱۰ درصدی از شبکه دارد و بی‌توجهی به این حوزه باعث واگذاری بازی و اجازه تصمیم‌گیری به دیگر کشورها می‌شود.
به گزارش پیوست، در سالهای گذشته و تقریبا از سال ۲۰۱۶ روند متصل شدن ماینرهای ایرانی به شبکه بیتکوین، پرشتاب‌تر شد. روندی که نیازمند اتصال کاربران ایرانی به استخرهای استخراج بود و با گسترش استفاده از رمزارزها و تشدید فشارهای دولتی، پای فرآیندهای احراز هویت به این پلتفرم‌ها نیز باز شد. موضوعی که باتوجه به شرایط تحریمی ایران میتواند علاوه‌بر افزایش ریسک فعالیت در این پلتفرم‌ها، داده‌های حساسی را در اختیار آنها قرار دهد و به واسطه آن دیگر تعاملات مالی هم بهتر از گذشته در رادارهای نظارتی قرار گیرد.
در این سال‌ها ماینرهای ایرانی فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کردند. افزایش تعرفه برق، خاموشی‌های دستوری یا محقق نشدن مصوبه هیات وزیران در مورد توسعه پلتفرمی برای تبادل دارایی‌های استخراج شده، تنها بخشی از این مشکلات است. همچنین یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تاثیرگذار در بهره‌وری و درآمد ماینرها که اینترنت است هم در سال گذشته با اختلال شدید مواجه شد و به این ترتیب ماینینگ ایران شرایط نابسامانی را تجربه کرد.
سهیل نیکزاد، مدیرعامل پلتفرم اوپکس از عملکرد وزارت صمت، بانک مرکزی و وزارت نیرو انتقاد کرد چرا که به عقیده او بانک مرکزی در ایجاد زیرساخت‌های مربوط به ماینینگ کوتاهی کرده است و وزارت نیرو نیز با افزایش ۱۲ برابری تعرفه در اصل به فعالان این صنعت ضربه زد.
همچنین به گفته او: از طرفی وزارت صمت هم باید توضیح دهد که چرا مجوزها تنها به شرکت‌های خصولتی داده شده است. چون در سالهای گذشته بجز هزار شرکتی که مجوز دارند و این مجوزها در اختیار افراد دو شغله و سه شغله قرار گرفته، هیچ شرکت خصوصی نتوانسته مجوز بگیرد. منظور از شرکت خصوصی، موجودیتی با سهام‌داران خصوصی است که این افراد در نهاد‌هایی مانند دولت، امنیتی و بانک مرکزی مسئولیتی نداشته باشد. چراکه ما معتقدیم همچین مجوزی تاکنون داده نشده. این یکی از دلایلی است که ما از سهم ۸ درصدی ماینینگ در جهان به زیر ۳ درصد برسیم.
مسیح علوی مدیر ارشد ویراماینر، معتقد است: به واسطه قطعی و اختلال گسترده اینترنت در ۱۴۰۱، مشخص شد بیشتر از ۱۰ درصد پردازش شبکه بیتکوین از طرف ماینرهای ایرانی تامین شده است. البته در نتیجه افزایش فیلترینگ در سال ۱۴۰۱، ماینرها برای اتصال به شبکه با مشکلاتی مواجه شدند. البته در اینجا منظور ماینرهای قانونی هستند که سعی می‌کنند براساس قوانین و مصوبات عمل کنند. چراکه ماینرهای غیرقانونی با استفاده از vpn به استخرهای خارجی متصل می‌شوند.
او ریسک فعالیت در پلتفرمهای خارجی را اینگونه توضیح می‌دهد: در این سال‌ها و با افزایش تعداد و قدرت پردازشی در استخرهای استخراج، شاهد پیاده‌سازی فرآینده‌های احرازهویت کاربران، توسط این پلتفرم‌ها بودیم. به این ترتیب ماینرهای ایرانی امکان استفاده از این پلتفرم‌ها را از دست دادند و برخی از استخراج‌کنندگان هم به سمت استفاده از هویت‌های خارجی برای ادامه فعالیت خود رفتند. موضوعی که باعث افزایش ریسک می‌شود. به این صورت که با شناسایی هویت کاربر، یا پلفترم همکاری خود را قطع می‌کند و یا ممکن است دارایی افراد را ضبط کند.
به گفته نیکزاد: به صورت کلی دو موضوع میتواند باعث ردگیری آدرسها شود. یکی ماینینگ و دیگری نقل و انتقالات است. البته حجم ماینینگ نسب به نقل و انتقالات مالی، بسیار پایین است و همچنین گزینه‌هایی مانند راهاندازی استخر استخراج داخلی هم وجود دارد. از طرفی صرافی‌ها با آدرسها خود، ناامن رفتار می‌کنند و باید منتظر این موضوع باشند که شرکت‌های رگوله شده در دنیا به دنبال مسدودسازی این حساب‌ها هستند. موضوعی که در بیشتر صرافی‌های ایرانی دیده می‌شود. در حقیقت اینکه استفاده ماینر از صرافی داخلی میتواند به ردگیری تراکنشها منجر شود یک موضوع است و موضوع دیگر استفاده از صرافی‌های داخلی برای انتقال پول به کشورها و نیروهای مورد تحریم، است.
استخر استخراج داخلی برای ماینرهای ایرانی
یکی از مواری که فعالان صنعت ماینینگ به دنبال راهاندازی آن برای استفاده از این ظرفیت بالای ماینینگ بودند، توسعه استخرهای استخراج داخلی بود. موضوعی که میتوانست به افزایش تاثیرگذاری کشور در شبکه بیتکوین منجر شود و البته همانطور که امروزه فشارهای نظارتی متوجه استخرهای استخراج شده است، معلوم نیست فشارهای نظارتی داخلی چه تاثیری روی خروجی این استخرها می‌گذارد. اما این استخرها در ایران شکل نگرفتند.
علوی با اشاره به موانعی بر سر راه صنعت ماینینگ بعد از قانونی شدن مانند رفع تعهد ارزش و وارد شدن دست اول دارایی‌های استخراج شده به پیوست گفت: امروزه نهادهای مالیاتی برای دریافت مالیات به مزارع استخراج مراجعه می‌کنند. با این حال هیچ سازوکاری مشخصی برای تخمین درآمد ندارند. در این حالت حتی اگر مصرف برق را در کنار دستگاه‌های فعال در نظر بگیرند باز هم تخمین درستی از میزان ارز تولیدی به دست نمی‌آید.
او در ادامه گفت: یکی از روش‌هایی که میتواند به تسهیل این روند کمک کند، استخر استخراج داخلی است. پلتفرمی که از طرف نهادهای نظارتی مورد قبول باشد. موضوعی که در کشورهای دیگر هم مرسوم است و حتی دریافت مالیات از طریق همین پلتفرم‌ها و به صورت اتوماتیک ممکن شده است. البته این موضوع در سالهای گذشته مقفول مانده بود و پلتفرمی که به صورت کامل توسط توسعه‌دهنده‌های داخلی تولید شده باشد را نداشتیم. با این حال اخیرا اقداماتی برای توسعه این پلتفرم‌ها انجام شده است.
همچنین نیکزاد در این مورد معتقد است: در گذشته حدود ۸ درصد از پردازش شبکه بیتکوین در اختیار ما بود و با استفاده از آن می‌توانستیم از طریق یک استخر استخراج داخلی، حتی در صورتی که تراکنشی فیلتر می‌شد توسط استخرهای خارجی، هر ۴۰ دقیقه تراکنش‌های مد نظر را پردازش و به شبکه اضافه کنیم. اما امروزه این سهم به زیر ۳ درصد رسیده است و عملا راهاندازی استخر استخراج معنایی ندارد. به این ترتیب می‌توان گفت دشمنان آگاه یا دوستان ناآگاه ما کارشان را به درستی انجام داده‌اند و اقداماتشان منجر به کاهش سهم ماینینگ در حدی شده است که دیگر صرفه اقتصادی برای راهاندازی استخر داخلی وجود ندارد.
مشکلات استفاده از استخرهای استخراج خارجی
استفاده از پلتفرمهای خارجی باتوجه به وجود فرآیندهای احراز هویت و ردیابی آدرسها و تراکنشها در این استخرها میتواند مشکلات زیادی را بوجود بیاورد.
مدیر ارشد ویراماینر در این مورد گفت: برخی عقیده دارند مانند استفاده از دیگر خدمات خارجی مانند ایمیل مشکلی بوجود نمی‌آید. اما توجه این موضوع ضرروی است که در مسائل مالی تفاوت‌هایی وجود دارد و داده‌های فعالان داخلی در این پلتفرم‌ها می‌توانند مشکلات خطرناکی را در تعاملات مالی آنها بوجود بیاورد. برای مثال شرکت سایفرتریس در گزارشی که ۲۰۲۱ منتشر کرد که نشان می‌داد ۷۲ هزار آی‌پی ایرانی شناسایی شده است که با انجام دیتاماینینگ روی این ۷۲ هزار آی‌پی در نهایت ۴ میلیون آدرس ایرانی شناسایی شده است.
او در ادامه گفت: آدرس‌هایی که در لیست SDN اوفک هم از آنها استفاده شده است و باتوجه به این موضوع که در حال حاضر ۱۱ استخر استخراج در سطح جهانی داریم، این استخرها می‌توانند به راحتی تراکنشها و آدرسها را تطبیق داده و شناسایی کنند. در چند ماه گذشته هم گزارشی منتشر شد که نشان می‌داد در ایران ۱۲ میلیون کاربر دارای ارزهای دیجیتال، وجود دارد. به این ترتیب داده‌های کاربران ایرانی میتواند استفاده‌های متعددی مانند موارد تحریمی را شامل شود.
صرافی‌ها اقدامات امنیتی را رعایت نمی‌کنند
به گفته علوی، از بین استخرهای مطرح جهانی، ViaBTC تعداد ماینرهای ایرانی قابل توجهی دارد. وجود نام این استخر در گزارش سانسور تراکنش‌های بیتکوین، میتواند خطراتی را به دنبال داشته باشد.
مدیر ارشد ویراماینر معتقد است: در اولین مواجه هر ماینر با این پلتفرم‌ها، آی‌پی شناسایی می‌شود. حتی در صورتی که آی‌پی اصلی شناسایی نشود، آدرس ولت استفاده شده ثبت می‌شود. به این ترتیب انجام تراکنش با صرافی‌های داخلی کاملا قابل مشاهده است. هرچند که آدرس‌های صرافی‌های داخلی هم برای شرکت‌های آنالیز بلاک‌چین مانند سایفرتریس یا کریستال موجود است. چراکه پلتفرمهای تبادل داخلی به هیچ وجه موارد امنیتی را رعایت نمی‌کنند.
او در ادامه گفت: به همین دلیل است که میبینیم هر چند وقت یکبار، اطلاعات کاربران ایرانی کف اینترنت مشاهده می‌شود. دلیل این موضوع هم عمل نکردن به اقدامات امنیتی از طرف صرافی‌های داخلی است. به همین ترتیب تراکنشها ردیابی و آدرسها فلگ می‌شوند. پس آگاهی رسانی که فعالان و علاقه‌مندان این حوزه میتواند به کاهش این مشکلات منجر شود.
تمرکززدایی از استخراج بیتکوین
شکلگیری استخرهای استخراج غیرمتمرکز به سال ۲۰۱۱ و پروژه Eligius برمیگردد. پروژهای که ایده آن توسط لوکدشجر، توسعهدهنده Bitcoin Core، داده شده است. با این حال صنعت استخراج در سالهای بعد گرایش به تمرکز پیدا کرد و در نهایت چند استخر بزرگ توانستند حجم قابل توجهی از پردازش شبکه را در اختیار بگیرند. موضوعی که به تهدید ویژگی‌های بالقوه بیتکوین مانند امنیت و مقاومت در برابر سانسور منجر شد. با این حال این پروژه با سرمایه‌گذاری جک درسی، مدیرعامل Block و با نام Ocean Pool دوباره بازگشته است. گفتنی است که جک درسی حتی در زمانی که مدیرعاملی توییتر را برعهده داشت، انتقاداتی که وضعیت متمرکز ماینینگ مطرح کرده و به دنبال بهبود این فضا در جهت عدم تمرکز بود.
علوی در این مورد می‌گوید: البته پلتفرمهای غیرمتمرکز دیگری هم در این بین وجود دارد که سعی دارند به صورت ناشناس و بدون نیاز به احراز هویت یا ثبت‌نام به کاربران خدمت بدهند. اما پروتکل‌هایی مانند Stratum V2 داریم که برخی از مشکلات را برطرف و به بهبود وضعیت شبکه کمک می‌کند. در این پروتکل انتخاب سلیقه‌ای تراکنشها وجود ندارد و با استفاده از این پروتکل ماینرها از طریق یک سرور پروکسی به استخر متصل می‌شوند و بسیاری از مشکلات برطرف می‌شود.
او در ادامه گفت: باید در نظر داشت ماینرهای ایرانی قدرت بسیار زیادی از پردازش شبکه بیتکوین را در اختیار دارند. به همین دلیل فعالان این حوزه نباید کمک کنند به متمرکز شدن این قدرت در برخی استخرهای خاص که در نهایت این استخرها برای ما تصمیم‌گیری کنند. استخرهای غیرمتمرکز در این راه می‌توانند کمک قابل توجهی بکنند و ما هم از این موضوع حمایت می‌کنیم.
همچنین علوی معتقد است: واقعیت این است که کاربران داخلی اگر خدمت مناسبی را دریافت کنند، نیازی به استفاده از پلتفرمهای خارجی نخواهند داشت. برای مثال اگر امکان فعالیت در بایننس برای کاربران فراهم شود، بسیاری از کاربران ترجیح می‌دهند به جای صرافی‌های داخلی از بایننس استفاده کنند و دلیل این موضوع هم خدمات مناسب است که البته ماینینگ هم از این قائده مجزا نیست.
البته مدیرعامل پلتفرم اوپکس می‌گوید: در بین مواردی که باید رعایت شود، اقدامات ماینرها اولویت پایینی دارند و مهم‌ترین اولویت مربوط که کسانی است که تراکنش‌های غیرمجاز جهانی را از طریق صرافی‌های رمزارزی داخلی انجام می‌دهند.
