در دنیای شلوغ بازارهای مالی جایی وجود دارد که به نام استخر سیاه شناخته می‌شود. این اصطلاح به نوعی تصویری از معامله‌های مخفیانه و گنجینه‌های پنهان را تداعی می‌کند اما در واقعیت استخر سیاه بخش مهمی از امور مالی مدرن است. این پلتفرم‌های معاملاتی مرموز امکان راز داری را فراهم می‌کنند و به سرمایه‌گذاران نهادی اجازه می‌دهند تا سفارشهای بزرگی را به دور از چشم‌های کنجکاو بازارهای عمومی به سرانجام برسانند.
به طور کلی هم این استخرها مخالفان و موافقان مختلفی دارند که هرکدام هم دلایل خودشان را مطرح می‌کنند. در این مقاله سعی می‌کنیم درباره‌ی این موضوع صحبت می‌کنیم و بررسی می‌کنیم که چرا بعضی از بازیگران بزرگ بازار مالی از این روش استفاده می‌کنند.
استخر سیاه (Dark Pool) چیست؟
استخرهای سیاه یا شبکه معاملاتی غیرشفاف، صرافیهای خصوصی برای معامله اوراق بهادار هستند که برای عموم سرمایه گذاران قابل دسترسی نیستند. نام این صرافی‌ها که به‌عنوان مخازن تاریک نقدینگی هم شناخته می‌شوند اشاره به عدم شفافیت آن‌ها دارند.
استخر سیاه اساساً برای تسهیل معاملات بزرگ سرمایه گذاران خاص ایجاد شده است که نمی‌خواهند با سفارشهای بزرگ خود روی بازار تاثیر بگذارند و باعث تفاوت در قیمت شوند.
هرچند گاهی استفاده‌های نامطلوبی از استخرهای سیاه می‌شود اما به طورکلی آن‌ها با اجازه دادن به معاملات بزرگ بدون تاثیر در بازار این هدف را دنبال می‌کنند که تعادل بازار به هم نخورد. هر چند عدم شفافیت آن‌ها، این استخرها را در برابر تضاد منافع قرار داده است و ممکن است معامله گرانی با میزان دارایی کلان از آن‌ها سوءاستفاده کنند.
انواع استخر سیاه یا شبکه معاملاتی غیرشفاف
تا پایان سال ۲۰۲۲ بیش از ۶۰ استخر تاریک در کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) ثبت شده بود. به طور کلی سه نوع از این استخر وجود دارد که در ادامه به ویژگی‌های کلیدی هرکدام اشاره می‌کنیم:
- استخر سیاه متعلق به دلال- فروشنده: این نوع استخرهای سیاه را دلال‌های بزرگ برای مشتریان خود راه‌اندازی می‌کنند و ممکن است معامله گران اختصاصی خودشان در آن حضور داشته باشند. این استخرهای سیاه قیمت‌ها را از جریان داشتن سفارش به دست می‌آورند، بنابراین در حقیقت یک عنصر برای کشف قیمت وجود دارد. نمونه‌هایی از این نوع استخر عبارتند از Sigma X، Citi-Match و MS Poll
- استخر سیاه کارگزار سهام: اینها حوضچه‌های تاریکی هستند که به عنوان ایجنت کار می‌کنند نه به‌عنوان مسئول یا مدیر. از آنجایی که قیمت‌ها از مبادلات مشتق می‌شوند و از روش NBBO استفاده می‌شود عملاً کشف قیمتی وجود نخواهد داشت. نمونه‌هایی از استخرهای متعلق به کارگزار سهام عبارتند از BATS Trading، NYSE Euronext او ITG Poist.
- استخر تاریک مستقل: این نوع استخر سیاه به طور معمول توسط شرکت خصوصی راه‌اندازی و ادراه می‌شود. این نوع ارائه دهندگان معمولاً هزینه‌های کنتری را می‌گیرند و با نقدینگی‌های پایین‌تر می‌توانند در آن حضور پیدا کنند. استخرهایی مانند smartpool و instinet هم در این دسته قرار می‌گیرند.
دلایل استفاده از استخر سیاه
استخرهای سیاه در ابتدا بیشتر از سوی مجموعههای سرمایه گذاری مورد استفاده قرار میگرفتند که نمیخواستند در معرض دید عمومی قرار بگیرند و یا باعث ایجاد موجهای ناخواسته در بازار شوند.
امروزه در دنیای سرمایه گذاری استفاده از استخر سیاه رایج‌تر شده است. این روزها معاملات الگوریتمی و معاملات فرکانس بالا، دو شکل از معاملات هستند که بدون هیچگونه دخالت انسانی انجام می‌شوند. برنامه‌های کامپیوتر معاملات بزرگی را در کسری از ثانیه و جلوتر از سرمایه‌گذاران انجام می‌دهند.
از آنجایی که معاملات فرکانس بالا، حجم معاملات را در صرافیهای عمومی افزایش می‌دهد، برنامه‌ها باید راه‌هایی برای تقسیم سفارشهای بزرگتر به سفارشهای کوچکتر بیابند. این کار را می‌توان با انجام معامله‌های کوچکتر در صرافیهای مختلف به جای یک صرافی انجام داد. استخرهای سیاه می‌توانند در اینجا کاربردی باشند.
مزایای استخر سیاه
- عدم تاثیر روی بازار و نوسانات آن
- معاملات به صورت محرمانه انجام می‌شوند و بهترین قیمت‌ها در این معامله‌ها وجود دارد.
- نرخ دقیق و عدم تغییر آن در طول معامله
- کنترل هزینه‌ها
معایب استخر سیاه
- عدم شفافیت
- تضاد منافع بالقوه
- نشت اطلاعات
- ممکن است یک سفارش بزرگ به شکل چند سفارش خرد ارائه شود که تاثیرات منفی در بازار می‌گذارد.
جمع بندی
واقعیت این است که شبکه معاملاتی غیرشفاف در حال پیدا کردن فضای بیشتری در اکوسیستم مالی است. آن‌ها پناهگاهی برای مجموعههای سرمایه‌گذاری هستند که به دنبال اجرای محطاطانه‌ی کارهای قابل توجه هستند و می‌خواهند از چشم عموم در امان باقی بمانند اما از سوی دیگر نظارت بر این نوع قلمروهای پنهان هم به نوعی ضروری است.
استخرهای سیاه، مانند هر نوآوری مالی دیگری یک شمشیر دولبه است. آن‌ها ابزارهای ارزشمندی برای مجموعههای سرمایه‌گذاری هستند اما از سوی دیگر خطرات بالقوه‌ای برای شفافیت بازار در پی دارند.
همان طور که چشم انداز مالی به تکامل خود ادامه می‌دهد، نقش استخرهای سیاه هم تغییر خواهد کرد و همین موضوع باعث می‌شود درک پیچیدگی‌ها، مزایا و چالش‌های آن‌ها برای هرکسی که در دنیای مالی مدرن حرکت می‌کند ضروری باشد. در پایان اینکه استخرهای سیاه را مثبت بگیرید یا منفی نیاز به موقعیتتان در بازارهای مالی بستگی دارد.
