وقتی درباره بلاک چین صحبت می‌کنیم، بسیاری از ما به بیت‌کوین، اتریوم یا ارزهای دیجیتال فکر می‌کنیم یا چیزی شبیه به زنجیر الکترونیکی در ذهنمان می‌آید. اما پشت این فناوری قدرتمند، ساختاری لایهلایه وجود دارد که همانند اسکلت یک ساختمان، کل سیستم را استوار نگه می‌دارد. هر یک از این لایهها مسئول بخش خاصی از عملکرد بلاکچین هستند؛ از امنیت شبکه گرفته تا اجرای قراردادهای هوشمند یا برقراری ارتباط با کاربران.
در این مطلب، قرار است با انواع لایههای بلاک چین آشنا شویم. هدف این است که درک کنیم هر لایه چه نقشی دارد، چرا وجود آن ضروری است و چگونه همه این لایهها در کنار هم باعث میشوند یک بلاکچین مانند اتریوم یا بیت‌کوین، امن، سریع و کاربردی باشد. اگر میخواهید دید بهتری نسبت به ساختار پشت‌پرده بلاکچین پیدا کنید، این مطلب دقیقا برای شما نوشته شده است.
پیشنهاد مطالعه: اصطلاحات ارز دیجیتال را بشناسید!
لایههای بلاکچین چیست؟
بلاکچین مثل یک سیستم چندبخشی و لایهای طراحی شده است؛ درست مانند یک کارخانه که هر بخش آن وظیفه مشخصی دارد. هر لایه در بلاکچین بخشی از کار را انجام میدهد و وقتی همه این لایهها در کنار هم قرار میگیرند، شبکه می‌تواند به‌درستی کار کند. این ساختار لایهلایه باعث میشود هم توسعه سیستم و هم نگهداری و ارتقاء آن آسان‌تر باشد.
لایه اول بلاکچین جایی است که همه‌چیز از آن‌جا شروع میشود. توسعه‌دهندگان این لایهها، از ابتدا با هدف ساخت یک شبکه پایهای و مستقل وارد عمل شدند؛ شبکه‌ای که بتواند تراکنشها را ثبت کند، امنیت را تامین کند و قراردادهای هوشمند را اجرا کند. پروژه‌هایی مثل بیت‌کوین، اتریوم یا سولانا از همان روز اول برای تبدیل شدن به زیرساخت اصلی ساخته شدند، نه اینکه بعدها به‌عنوان لایه اول شناخته شوند. به همین دلیل به این شبکه‌ها، ارزهای لایه ۱ گفته میشود چون خودشان پایه هستند و دیگر سیستم‌ها می‌توانند روی آنها ساخته شوند.
برای مثال، فرض کنید شما یک اپلیکیشن وام‌دهی غیرمتمرکز می‌سازید. این اپلیکیشن، در واقع در لایه سوم قرار دارد؛ اما برای کارکرد درست، باید روی یک بلاکچین لایه اول مثل اتریوم سوار شود. اتریوم تراکنشها را ثبت میکند، قراردادها را اجرا میکند، و امنیت کلی را فراهم می‌سازد. در همین مسیر، ممکن است لایه دومی هم بین این دو قرار بگیرد که سرعت و هزینه کار را بهینه کند.
در نتیجه، لایه‌بندی در بلاکچین به ما کمک میکند تا دقیق‌تر بفهمیم هر بخش از این فناوری چه نقشی دارد، چطور با سایر بخش‌ها در ارتباط است، و چرا بعضی پروژهها زیرساختی‌تر و بنیادی‌تر از بقیه هستند.
“لایههای بلاکچین به بخش‌های مختلفی از شبکه گفته میشود که هرکدام وظیفه مشخصی دارند؛ از ثبت تراکنشها و اجرای قراردادها در لایه اول تا ساخت اپلیکیشنهای غیرمتمرکز در لایه سوم. این ساختار چندلایه‌ای، توسعه و مقیاس‌پذیری بلاکچین را آسان‌تر میکند.
منظور از لایه صفر در بلاکچین چیست؟
لایه صفر (Layer 0) پایهایترین سطح در ساختار بلاکچین است. این لایه شامل زیرساختهای اصلی مانند پروتکلهای ارتباطی، اتصال بین نودها (گرهها)، و چارچوب کلیای است که سایر بلاکچینها روی آن ساخته میشوند. در واقع، اگر لایه اول خود بلاک‌چین‌هایی مانند بیت‌کوین یا اتریوم باشند، لایه صفر سکویی است که این بلاکچینها روی آن ایجاد میشوند.
ویژگی مهم لایه صفر این است که امکان قابلیت همکاری بین بلاکچینهای مختلف را فراهم میکند. این به آن معناست که بلاکچینهای ساخته‌شده روی یک لایه صفر می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند، داده رد و بدل نمایند و حتی دارایی‌ها را منتقل کنند؛ بدون اینکه نیاز به پل‌ها یا واسطه‌های پیچیده باشد.
برای مثال، پروژه Polkadot یکی از شناخته‌شده‌ترین بلاکچینهای لایه صفر است. این پلتفرم به بلاکچینهای مختلف (که به آنها پاراچین گفته میشود) اجازه میدهد تا بهصورت همزمان فعالیت کرده و با یکدیگر ارتباط داشته باشند. به‌طور مشابه، atom نیز نمونه‌ای دیگر از لایه صفر است که به‌عنوان اینترنت بلاکچینها شناخته میشود و هدفش این است که بلاکچینهای مستقل بتوانند به‌راحتی با یکدیگر تعامل داشته باشند.
“لایه صفر زیرساخت پایه بلاکچین است که امکان ساخت بلاکچینهای جدید و ارتباط بین آنها را فراهم میکند.
لایه اول بلاکچین (Layer1)
لایه اول بلاکچین به هسته اصلی و پایهای شبکههای بلاکچینی گفته میشود. این لایه همان جایی است که تمام اتفاقات مهم مثل ثبت تراکنشها، اعتبارسنجی اطلاعات، و اجرای قراردادهای هوشمند در آن انجام میشود. به‌عبارت ساده‌تر، وقتی درباره خود بلاکچین صحبت می‌کنیم، منظورمان معمولا همین لایه اول است.
ارزهای لایه ۱ به ارزهای دیجیتالی گفته میشود که بلاکچین مستقل خود را دارند و در همین لایه فعالیت می‌کنند. مثلا بیت‌کوین (BTC)، اتریوم (ETH)، سولانا (SOL)، کاردانو (ADA) و آوالانچ (AVAX) همگی جزو ارزهای لایه ۱ هستند. این پروژهها، بلاکچین مخصوص به خود را دارند و برای تایید تراکنشها به هیچ شبکه دیگری وابسته نیستند.
یکی از ویژگی‌های مهم لایه اول این است که امنیت و غیرمتمرکز بودن شبکه را تامین میکند. برای مثال، در شبکه اتریوم، هر بار که کسی تراکنشی انجام میدهد یا یک قرارداد هوشمند را اجرا میکند، این فعالیت مستقیما در لایه اول بلاکچین پردازش و ثبت میشود.
با این حال، چون همه تراکنشها باید روی این لایه اجرا شوند، ممکن است شبکه شلوغ شده و کارمزدها بالا برود. به همین دلیل، راه‌حل‌هایی مثل لایه دوم به‌وجود آمده‌اند تا بخشی از بار کاری را از دوش لایه اول بردارند.
در مجموع، لایه اول بلاکچین پایهایترین بخش یک شبکه بلاکچینی است که مسئولیت ثبت و امنیت داده‌ها را بر عهده دارد و ارزهای معتبری مثل بیت‌کوین و اتریوم در همین لایه فعالیت می‌کنند.
پیشنهاد مطالعه: چگونه بیت کوین بخریم؟
لایه دوم بلاکچین (Layer2)
لایه دوم بلاکچین به فناوریها و پروتکلهایی گفته میشود که روی بلاکچینهای اصلی (یعنی لایه اول) ساخته میشوند تا عملکرد آنها را بهبود دهند. هدف اصلی این لایه، افزایش سرعت پردازش تراکنشها و کاهش کارمزدهای شبکه است، بدون اینکه امنیت یا غیرمتمرکز بودن بلاکچین اصلی به خطر بیفتد.
وقتی یک شبکه لایه اول مثل اتریوم بیش از حد شلوغ میشود، کاربران برای انجام تراکنش‌های ساده هم باید هزینه‌های زیادی بپردازند و گاهی زمان زیادی منتظر بمانند. در چنین شرایطی، لایه دوم بلاکچین وارد عمل میشود. این لایه، تراکنشها را خارج از زنجیره اصلی پردازش میکند و سپس نتیجه نهایی را به لایه اول می‌فرستد. به این شکل، فشار از روی شبکه اصلی برداشته میشود.
برای درک بهتر، تصور کنید لایه اول مانند بزرگراه اصلی یک شهر است که همیشه شلوغ است. حالا اگر بزرگراه‌های فرعی ساخته شوند که بخشی از ترافیک را بگیرند و فقط خلاصه اطلاعات را به بزرگراه اصلی بفرستند، رفت‌وآمد بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر میشود. این دقیقاً کاری است که لایه دوم انجام میدهد.
برخی از ارزهای لایه ۲ معروف عبارتند از:
- آربیتروم (Arbitrum): یکی از محبوب‌ترین راه‌حل‌های لایه دوم برای اتریوم است که با استفاده از فناوری Optimistic Rollups کار میکند.
- آپتیمیسم (Optimism): پلتفرمی دیگر که مانند آربیتروم به کاهش هزینه و افزایش سرعت تراکنش‌های اتریوم کمک میکند.
- پالیگان (Polygon – MATIC): ابتدا به‌عنوان یک زنجیره جانبی برای اتریوم معرفی شد، اما حالا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های لایه دوم شناخته میشود.
در مجموع، ارزهای لایه ۲ برای بهبود تجربه کاربران، سرعت‌بخشیدن به تراکنشها و کاهش هزینه‌ها ساخته شده‌اند و نقشی کلیدی در مقیاس‌پذیری بلاکچینهای بزرگ مانند اتریوم دارند.
پیشنهاد مطالعه: همه چیز در مورد پالیگان!
لایه سوم بلاکچین (Layer3)
لایه سوم بلاکچین به لایهای گفته میشود که مستقیما با کاربر نهایی در ارتباط است. این لایه بیشتر شامل اپلیکیشنهای غیرمتمرکز (dApps)، کیف پولها، رابطهای کاربری و ابزارهایی است که افراد برای تعامل با بلاکچین از آنها استفاده می‌کنند.
در واقع، اگر لایه اول مسئول امنیت و ثبت تراکنشها باشد و لایه دوم وظیفه بهینه‌سازی سرعت و کارمزدها را بر عهده بگیرد، لایه سوم بلاکچین همان بخشی است که کاربران با آن سروکار دارند.
برای مثال، وقتی کاربری وارد کیف پول Metamask میشود تا به یک برنامه مانند Uniswap وصل شود و ارز دیجیتال خود را تبدیل کند، در حال تعامل با لایه سوم بلاکچین است. این لایه در واقع پلی بین فناوری پیچیده‌ی لایههای پایین‌تر و نیازهای روزمره‌ی کاربران است.
مقایسه لایههای بلاکچین
در مقایسه بین لایههای بلاکچین میتوانیم بگوییم که ساختار بلاکچین بهصورت لایهلایه طراحی شده است تا وظایف مختلف شبکه بهصورت منظم و تخصصی انجام شود. هرکدام از انواع لایههای بلاکچین نقش مشخصی دارند: از فراهم‌کردن زیرساخت و امنیت، تا بهبود سرعت و تعامل با کاربران. لایه صفر به‌عنوان پایه‌ترین لایه، زیرساخت لازم برای ایجاد بلاکچینها و ارتباط میان آنها را فراهم میکند. لایه اول، بلاکچین اصلی مثل بیت‌کوین یا اتریوم است که ثبت تراکنشها و امنیت شبکه را بر عهده دارد.
در ادامه، لایه دوم بلاکچین برای بهینه‌سازی سرعت و کاهش کارمزدها طراحی شده و لایه سوم نیز محیطی است که کاربران از طریق اپلیکیشن‌ها و کیف‌پول‌ها با بلاکچین تعامل می‌کنند. با این مقایسه بین لایههای بلاکچین می‌توان دید که چگونه این لایهها بهصورت هماهنگ باعث عملکرد بهتر و تجربه کاربری روان‌تر در دنیای ارزهای دیجیتال میشوند.
| وظیفه اصلی | ویژگی‌ها | مثال‌ها | لایه |
| زیرساخت ایجاد بلاکچینها و اتصال بین آنها | مقیاس‌پذیری بالا، ارتباط بین زنجیره‌ها | Polkadot، Cosmos | لایه صفر |
| ثبت تراکنش و اجرای قراردادهای هوشمند | بلاکچین مستقل، امنیت و تمرکززدایی | Bitcoin، Ethereum، Solana | لایه اول |
| افزایش سرعت و کاهش کارمزد با پردازش خارج از زنجیره | بهبود عملکرد لایه اول، تراکنش سریع و ارزان | Arbitrum، Optimism، Polygon MATIC | لایه دوم |
| ابزارها و برنامه‌هایی که مستقیماً با کاربر در تعامل‌اند | اپلیکیشن‌ها، رابط کاربری، تجربه کاربری ساده‌تر | Uniswap، Metamask، بازی‌های بلاکچینی | لایه سوم |
چرا شناخت لایههای بلاکچین برای سرمایهگذاری مهم است؟
وقتی میخواهید در بازار ارزهای دیجیتال سرمایهگذاری کنید، فقط دانستن اسم پروژهها کافی نیست؛ باید بدانید که هر پروژه دقیقا در کجای ساختار بلاکچین قرار دارد و چه مشکلی را حل میکند. شناخت انواع لایههای بلاکچین کمک میکند بفهمید که یک ارز دیجیتال فقط یک اپلیکیشن ساده است، یا اینکه خودش یک بلاکچین مستقل و زیرساختی قوی دارد. طبیعی است که ارزش، پتانسیل رشد و حتی ریسک این پروژهها با هم فرق دارد.
برای مثال، وقتی شما روی ارزهای لایه ۱ مثل اتریوم یا سولانا سرمایهگذاری می‌کنید، در واقع روی یک شبکه اصلی و زیرساختی سرمایهگذاری کرده‌اید. اما اگر روی یک اپلیکیشن ساخته‌شده روی این شبکه‌ها (مثلا یک پروژه در لایه سوم) سرمایهگذاری می‌کنید، باید بدانید که موفقیت آن تا حد زیادی به عملکرد لایههای پایین‌تر وابسته است. بنابراین، شناخت این لایهها به شما کمک میکند تصمیم‌های آگاهانه‌تر بگیرید، پروژه‌های بنیادی را از پروژه‌های صرفا تبلیغاتی جدا کنید و سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک‌تر و بلندمدت‌تری انجام دهید.
“شناخت لایههای بلاکچین به سرمایه‌گذاران کمک میکند تفاوت بین پروژه‌های زیرساختی و اپلیکیشنهای وابسته را درک کنند و تصمیم‌های دقیق‌تر و کم‌ریسک‌تری بگیرند.
جمعبندی
در مجموع، آشنایی با انواع لایههای بلاکچین از لایه صفر تا لایه سوم، دید واضحتری از ساختار این فناوری به ما میدهد. هر لایه نقش خاصی در عملکرد کلی شبکه دارد؛ از ایجاد زیرساخت و امنیت گرفته تا افزایش سرعت و تعامل با کاربر. برای سرمایه‌گذاران نیز شناخت این لایهها اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند به تحلیل بهتر پروژهها، شناسایی فرصت‌های کم‌ریسک‌تر و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر در بازار ارزهای دیجیتال کمک کند.
نوشته لایههای بلاکچین؛ کلید درک عملکرد فناوری‌های غیرمتمرکز اولین بار در بلاگ آبان‌تتر. پدیدار شد.
